Motivasyonun Sessiz Gücü: Serbest Etkinlikler Dersine Yeniden Bakmak

“Bir çocuk mutluysa, öğrenmeye açıktır. Bir çocuk özgürse, öğrenme ona akar.”

Eğitim hayatım boyunca bu cümleyi yalnızca teorik olarak değil, sahada sayısız kez tecrübe ettim. Ancak bazı dersler vardır ki, sistemin gürültüsü içinde sessizce akıp giderler. Çok konuşulmazlar, ölçülmezler, hatta çoğu zaman göz ardı edilirler. Ama o dersler, öğrencilerin yüreğine dokunur; motivasyonlarının, okula aidiyetlerinin ve öğrenmeye duydukları heyecanın taşıyıcısı olurlar.

“Serbest Etkinlikler Dersi” tam da böyle bir ders.

Görünmeyen Etkinin Görünür Gerçekliği

2022 yılında Eğitim Yönetimi ve Politikaları Dergisi’nde yayımlanan araştırmamda, bu dersin öğrenci motivasyonu üzerindeki etkisini, hem öğretmenlerin hem de öğrencilerin sesiyle ele aldım. Altı farklı şehirden öğretmenlerle ve 3. sınıf öğrencileriyle yürütülen bu nitel araştırmada, serbest etkinliklerin aslında ne kadar derin ve dönüştürücü bir güce sahip olduğunu bir kez daha gördüm.

Öğrenciler bu derse dair heyecanlarını şöyle dile getiriyorlardı:
“Bu dersi dört gözle bekliyorum.”
“Bu derste özgür hissediyorum.”

Öğretmenler ise bu dersin, çocukların sadece eğlenmesini değil, kendilerini ifade etmelerini, arkadaşlık kurmalarını, iş birliği yapmalarını ve en önemlisi okula dair olumlu duygular geliştirmelerini sağladığını belirtiyordu. Özellikle kırsal bölgelerde, okula devamın sağlanmasında bu dersin önemli bir faktör olduğunu vurgulayan öğretmenler, bu alanın aslında bir öğrenme laboratuvarına dönüştüğünü ifade ediyordu.

Amaçla Uygulama Arasındaki Uçurum

Serbest etkinlikler dersi, 2010-2011 eğitim öğretim yılından bu yana ilkokul programında yer alıyor. Ancak ne yazık ki çoğu okulda bu ders, gerçek amacının oldukça dışında bir şekilde kullanılmakta. Öğrencilerin ifadesiyle:
“Bu derste bazen test çözüyoruz. Bazen matematik yapıyoruz.”

Öğretmenlerin ise bu dersi bazen programı yetiştirme telaşında başka derslerle ikame ettiği görülüyor. Materyal eksikliği, fiziksel alan yetersizliği ve kılavuz kaynakların olmayışı gibi yapısal problemler de süreci daha da zorlaştırıyor.

Motivasyon: Geçici Bir Etki Değil, Sürekli Bir İlişki

Eğitimde motivasyonu konuşurken, çoğu zaman “nasıl artırırım?” sorusunu merkeze alıyoruz. Oysa daha önemli bir soru var:
“Motivasyonu nasıl sürdürülebilir hale getiririm?”

Serbest etkinlikler dersi, bu soruya sahadan güçlü bir yanıt veriyor. Çünkü bu derste çocuk, oyun oynarken öğreniyor; hata yaparken gelişiyor; risk alırken destekleniyor. Kendi kararlarını verdiği, özgürce ifade bulduğu her an, aslında öğrenmenin derin yapıtaşlarını da örüyor: merak, cesaret, azim ve öz düzenleme…

Önerilen Değişim: Birlikte Sorumluluk

Bu dersin hak ettiği yere ulaşması, sadece öğretmenlerin çabasıyla mümkün değil. Politika yapıcıların, okul yöneticilerinin, araştırmacıların ve ailelerin birlikte sorumluluk alması gerekiyor.

Öğretmenlere:

• Serbest etkinlikleri öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına göre planlayın.
• Ders saatini başka derslere kaptırmayın.
• Oyun, drama, sanat, grup çalışmaları gibi etkinliklerle dersi zenginleştirin.
• Öğrencileri planlamaya aktif biçimde dahil edin.

Uygulayıcılara (Yöneticiler, MEB):

• Okullardaki fiziksel eksikleri giderin.
• Materyal desteği sağlayın.
• Öğretmenlere yönelik rehberlik ve örnek uygulama setleri oluşturun.
• Dersin felsefesini ve etkisini tüm paydaşlara anlatacak bilgilendirme çalışmaları yürütün.

Araştırmacılara:

• Daha geniş örneklemlerle deneysel araştırmalar yürütün.
• Aile görüşlerini de çalışmalara dahil edin.
• Uluslararası uygulamalarla karşılaştırmalı analizler yapın.

Sonuç: Serbestlik Öğretir

Serbest etkinlikler dersi, çocukların yalnızca “boş zaman” geçirdiği değil, en dolu öğrenme anlarını yaşadığı bir alandır. Bu dersin içinde yaratıcılık var, oyun var, dostluk var, ifade var… Belki sınavla ölçülmüyor ama çocuğun okula bağlanmasını sağlayan derin bir kök sistemi kuruyor.

Eğer bir çocuk bu derste mutluyken öğreniyorsa, bu ders sadece bir saat değil; hayatın küçük bir provasına dönüşüyor.
Ve belki de en doğru cümle şu:
“Bir çocuk serbestçe oyun oynayabiliyorsa, serbestçe öğrenebilir.”

Makalemin tamamına aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz.

Eğitim Yönetimi ve Politikaları Dergisi » Makale » Serbest Etkinlikler Dersinin Öğrenci Motivasyonuna Etkisine İlişkin Bir İnceleme